AHAD ini, 31 Ogos rakyat Malaysia menyambut Hari Kebangsaan 2025, sambutan yang saban tahun menjadi polemik khususnya bagi masyarakat Sarawak dan Sabah. Ini bukan isu baharu.
Ada yang menganggap ia sambutan bagi Tanah Melayu setelah mencapai kemerdekaan pada tanggal 31 Ogos 1957.
Kemerdekaan de facto sebenar atau pemerintahan sendiri bagi Sarawak ialah pada 22 Julai 1963 dan 22 Julai setiap tahun diraikan sebagai Hari Sarawak sejak 2016.
Tarikh tarikh 16 September 1963 pula adalah Hari Malaysia bagi memperingati pembentukan Malaysia yang sama-sama dibentuk oleh Tanah Melayu, Sarawak dan Borneo Utara (Sabah) selain Singapura, yang kemudian keluar dari gagasan itu pada 1965.
Mungkin disebabkan fakta sejarah ini, rakyat Sarawak tidak ‘ghairah’ untuk menyambut Hari Kebangsaan pada 31 Ogos setiap tahun.
Ada yang kata tidak ada ‘feel’ kerana pada 31 Ogos 1957, Malaysia belum lahir, manakala Sabah dan Sarawak masih dibawah kawalan Barat.
“Sarawak (ketika itu) dibawah pemerintahan Raja Brooke dan Sabah pula dibawah sebuah syarikat yang dikenali sebagai Syarikat Borneo Utara British. Statusnya secara tidak langsung dianggap sebagai dikawal oleh orang Barat, bukan orang tempatan,” kata Ketua Program Sejarah, Pusat Kajian Sejarah, Politik dan Hal Ehwal Antarabangsa, UKM, Dr. Suffian Mansor.
Pendek kata, Sarawak dan Sabah belum merdeka dan kebebasan itu hanya dinikmati enam tahun kemudian untuk berkerajaan sendiri pada 1963.
Mungkin kerana isu itu, Perdana Menteri sebelum ini, Datuk Seri Najib Razak mengumumkan perubahan pertukaran Hari Kemerdekaan kepada Hari Kebangsaan berkuatkuasa pada 2015.
PENGUMUMAN NAJIB
Najib membuat pengumuman itu pada pelancaran sambutan Bulan Kebangsaan di Kuching pada 10 Ogos 2015, berbunyi:
“Buat pertama kalinya, sambutan Hari Kebangsaan dan Hari Malaysia tidak akan menyebut ulang tahun kali ke berapa sebaliknya hanya dikenali sebagai sambutan Hari Kebangsaan 2015 dan Hari Malaysia 2015.
“Hal ini bertujuan merapatkan hubungan antara rakyat tanpa mengira dari Semenanjung, Sabah atau Sarawak kerana 31 Ogos 1957 lebih menumpukan kepada tarikh kemerdekaan Malaya manakala 16 September 1963 lebih dirasa oleh Sabah dan Sarawak.”
Kerajaan pada waktu itu tidak mahu melihat perbezaan ini mencetuskan suasana yang kurang harmoni antara kedua-dua belah pihak maka ia dinamakan sebagai Hari Kebangsaan.
Bagaimanapun, rakyat di Semenanjung tetap merasakan ia sebagai Hari Kemerdekaan hingga melaungkan laungan ‘Merdeka.’
Di sebalik itu semua, rakyat Sabah dan Sarawak tidak pernah gagal menyambut Hari Kebangsaan dengan mengadakan perbarisan kecuali pada 2020, berikutan seluruh negara masih dalam pelaksanaan Perintah Kawalan Pergerakan Pemulihan (PKPP) berikutan pandemik Covid-19. Tiada acara perbarisan pada 31 Ogos ketika itu seperti kelaziman.
Sabah pula pada Jun 2024 mengisytiharan 31 Ogos sebagai Hari Sabah dan disambut secara rasmi mulai 31 Ogos 2024 serentak dengan sambutan Hari Kebangsaan.
Menurut Timbalan Ketua Menteri Sabah, Datuk Dr Jeffrey Kitingan, berdasarkan rekod sejarah, Sabah mencapai kemerdekaan selepas British menyerahkan secara rasmi pentadbirannya kepada pemimpin tempatan pada 31 Ogos 1963.
Katanya, tarikh 31 Ogos itu diputuskan oleh Majlis Undangan Borneo Utara pada 8 Ogos 1963 sebagai tarikh kemerdekaan Sabah yang tetap dijadikan kenyataan walaupun Malaysia tidak dapat dibentuk pada tarikh sama.
Kira-kira dua minggu selepas penyerahan itu, iaitu pada 16 September 1963 barulah persekutuan Malaysia yang menggabungkan Sabah, Sarawak, Singapura dan Tanah Melayu dibentuk secara rasmi.
“Keputusan memerdekakan Sabah pada 31 Ogos direstui oleh British, yang mana secara bertulis mereka bersetuju melepaskan Sabah sebagai tanah jajahan dan merestui tuntutan Sabah berkerajaan sendiri pada 31 Ogos 1963,” katanya seperti dilaporkan media sebelum ini.
Pada sambutan Hari Kebangsaan Peringkat Sarawak 2024 di Sibu, Premier Sarawak, Datuk Patinggi Tan Sri Abang Johari Tun Openg turut menyentuh isu berkaitan.
Beliau berterima kasih kepada Kerajaan Persekutuan yang akur dengan pandangan berbeza mengenai tarikh 31 Ogos dan 16 September dan telah bersetuju supaya 31 Ogos tidak lagi dinamakan sebagai Hari Kemerdekaan tetapi dikenali sebagai Hari Kebangsaan sejak 2015.
PERBEZAAN TARIKH BUKAN HALANGAN
“Kalau Semenanjung maju, Sarawak dan Sabah juga maju, saya yakin negara ini akan menjadi lebih kukuh perpaduan rakyat dan wilayahnya,” katanya.
Bagaimanapun menurut Abang Johari, pengertian berbeza terhadap tarikh 31 Ogos antara rakyat di Semenanjung Malaysia, Sarawak dan Sabah, tidak harus menghalang penduduk di ketiga-tiga wilayah ini untuk saling hormat menghormati, dalam usaha membina Malaysia yang progresif dan utuh.
Beliau berkata apa yang lebih penting ialah atas semangat ‘Segulai Sejalai’, rakyat Sarawak dan Sabah menghormati tarikh itu sebagai tarikh penting untuk rakyat di Semenanjung dan negara.
Katanya, ia sama seperti menghormati tarikh 16 September (pembentukan Malaysia) yang penting kepada bukan sahaja rakyat di Sabah dan Sarawak, tetapi juga kepada Malaysia keseluruhannya.
“Pada pandangan saya tarikh-tarikh ini tidak lagi harus dipolemikkan, tetapi apa yang lebih penting ialah tarikh-tarikh tersebut dihormati dan difahami pengertiannya oleh semua rakyat negara ini, supaya terus dapat memberi tumpuan kepada usaha pembinaan dan pembangunan negara,” katanya.
Pada Julai 1963, ‘Perjanjian Malaysia’ ditandatangani di London di antara kerajaan-kerajaan British dan Tanah Melayu, Sarawak, Sabah dan pihak–pihak lain (termasuk Singapura) untuk membentuk Malaysia, dan perjanjian tersebut termasuk kepentingan dan perlindungan istimewa untuk Sabah dan Sarawak yang disyorkan Jawatankuasa Antara Kerajaan.
Berdasarkan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) itu, perlindungan dan kepentingan istimewa diberi kepada Sarawak dan Sabah.
Antaranya Sabah dan Sarawak boleh mengawal kemasukan dan kemastautinan mereka yang masuk ke dalam kedua-dua negeri ini.
Oleh sebab itu, warganegara Malaysia yang bukan berasal dari Sabah dan Sarawak harus melalui imigresen terlebih dahulu, dan tunjukkan kad pengenalan (bukan lagi pasport) di pintu masuk seperti lapangan terbang. Rakyat Sarawak dan Sabah juga diperlukan menunjukkan kad pengenalan atau MyKad di kaunter imigresen apabila tiba dari luar negeri ini.
Di samping itu, dari segi profesion guaman, hanya peguam yang bermastautin di Sabah dan Sarawak atau telah memenuhi kelayakan boleh mengamalkan undang–undang di Sabah dan Sarawak.
HAYATI SEJARAH
Dr. Suffian Mansor dari UKM pula berkata daripada kemerdekaan pada 31 Ogos itulah membawa kepada kemerdekaan bagi Sarawak dan Sabah kerana British tidak mahu memberi kemerdekaan kepada kedua-dua wilayah ini tanpa dokongan sebuah negara merdeka seperti Tanah Melayu.
Malah katanya, ketika hendak menubuhkan Malaysia menerusi Perjanjian Malaysia 1963 menyatakan bahawa pembentukan Malaysia akan diisytiharkan pada 31 Ogos.
“Tarikh ini tidak pernah dibantah oleh pemimpin Sarawak dan Sabah untuk merdeka. Malah pemimpin Sarawak seperti Datuk Stephen Kalong Ningkan terkilan apabila kemerdekaan Sarawak dilambatkan. Beliau kecewa dengan keputusan dibuat bagi melambat-lambatkan kemerdekaan ini.
“Namun beliau akur dengan pendirian Tunku Abdul Rahman untuk mengubah tarikh pengisytiharan Malaysia pada 16 September.
“Hal ini menunjukkan bahawa 31 Ogos walaupun dilihat dari satu segi hanya kemerdekaan Tanah Melayu tetapi ia juga pencetus kepada kemerdekaan Sarawak dan Sabah.
“Malah pemimpin terdahulu di Sarawak tidak pernah mempersoalkan tarikh berkenaan kerana mereka mahu keputusan itu datang daripada mereka, bukannya mana-mana pihak.
“Ini bermaksud bahawa pemimpin Sarawak mahu kemerdekaan ini dicipta oleh mereka dan bukannya kehendak orang lain.
“Atas sebab itu setiap tahun 31 Ogos diraikan sama pentingnya dengan dua tarikh lain kerana setiap tarikh itu ada makna tersurat dan tersiratnya,” katanya yang juga anak Sarawak.
- Penulis adalah Penasihat Editorial Eksekutif Utusan Sarawak